Ondanks een hoog welvaartsniveau blijft armoede in België bestaan. Het Horizon 2040-rapport van de Koning Boudewijnstichting en de visie van Bruno Colmant nodigen uit om deze paradox aan te pakken.
“Ongeveer 22-23% van de Belgische bevolking, ofwel bijna één op de vijf Belgen, leeft nog steeds in armoede”, constateert Bruno Colmant, lid van de Koninklijke Academie van België. Achter dit percentage gaan volledige levens schuil die geteisterd worden door uitsluiting, generaties die elkaar opvolgen zonder dat de deuren naar emancipatie voor hen opengaan. Horizon 2040, een toekomstgerichte oefening van de Koning Boudewijnstichting, legt deze realiteit op tafel en schetst zeven mogelijke toekomsten om het debat op gang te brengen.
Economische welvaart vs. sociale armoede
België is een welvarend land, maar toch blijft armoede hardnekkig bestaan. De achterstand is niet alleen economisch. Ze heeft ook gevolgen voor de band met de samenleving, het onderwijs, de gezondheidszorg en de cultuur. Met andere woorden, ze ondermijnt alles wat de basis vormt van het gevoel van verbondenheid met een samenleving. Volgens Bruno Colmant versnippert armoede gebieden, scheidt ze wijken en creëert ze sociale groepen die naast elkaar bestaan in parallelle werelden, maar niet meer met elkaar communiceren. “Het ergste is uiteindelijk het gevoel van verlatenheid dat gepaard gaat met eenzaamheid”, voegt de econoom toe. Het risico is dus dat we een samenleving krijgen die samenleeft, maar elkaar niet meer begrijpt.
De onzichtbare gezichten van uitsluiting
Ook het Horizon 2040-rapport benadrukt dit punt: armoede beperkt zich niet tot de portemonnee. Het heeft ook gevolgen voor de gezondheid, het onderwijs, de huisvesting en de sociale relaties. Bruno Colmant bracht dit in herinnering tijdens het maandelijkse “ESG For All”-evenement bij Beci: “Armoede is meer dan alleen een financiële kwestie, er zijn ook veel andere factoren, zoals isolatie en administratieve overbelasting.” Geld uitdelen is dus niet altijd voldoende om iemand weer op het rechte pad te krijgen: er zijn nog andere obstakels die de weg blokkeren.
Yves Dario, projectcoördinator bij de Koning Boudewijnstichting, maakt dezelfde vaststelling: "Armoede is niet alleen een gebrek aan geld. Het is een veel breder begrip dan dat, want het is ook een gebrek aan een sociaal netwerk." Degenen die eronder lijden, moeten voortdurend oplossingen bedenken en creatief zijn. Ze worden echter ook geconfronteerd met schaamte, isolatie en de vermoeidheid om elke stap te moeten rechtvaardigen. Al deze onzichtbare obstakels belemmeren de toegang tot hulp en kansen.
Zeven scenario's voor eenzelfde samenleving
Met Horizon 2040 opent de Koning Boudewijnstichting de discussie en schetst het zeven scenario's, uitgewerkt op basis van zestien variabelen, gaande van robotisering tot sociale cohesie. “Deze scenario's zijn geen voorspellingen”, benadrukt Yves Dario. “Ze dienen om na te denken over de keuzes die we collectief willen maken.”
Sommige scenario's beschrijven een België dat zijn verdeeldheid heeft weten te verminderen dankzij een coherent beleid en samenwerking tussen publieke, private en maatschappelijke actoren. Andere tonen een land dat nog meer verdeeld is, waar de armoede zich door de crises heen uitbreidt. Voor het lid van de Koninklijke Academie is de les eenvoudig (in theorie): "Armoede verdwijnt niet vanzelf. Als we het niet als een prioriteit behandelen, dreigt het de samenhang van onze samenleving te ondermijnen."
Hoe kan deze vicieuze cirkel worden doorbroken? Volgens Bruno Colmant ligt een deel van het antwoord in onderwijs en lokale begeleiding: "Als we een jongere vertrouwen geven en hem of haar de weg kunnen wijzen, zal hij of zij zich op zijn of haar gemak voelen. " School, opleidingen en menselijke contacten in de wijken helpen om het vertrouwen te herstellen. Omgekeerd vergroot het gevoel van verlatenheid de kloof en voedt het de berusting.
Yves Dario benadrukt dat we moeten anticiperen op de komende transities. De digitale revolutie en de klimaattransitie zullen de arbeidsmarkt ingrijpend veranderen. Ze kunnen nieuwe kansen creëren, maar ook de ongelijkheid vergroten als we de digitale kloof niet dichten en de “verliezers” van de transitie niet begeleiden.
Wat kunnen bedrijven doen?
Wanneer Bruno Colmant wordt gevraagd naar de verantwoordelijkheid van de privésector, sluit hij deze niet uit: een bedrijf heeft in de eerste plaats een economisch doel, maar kan ook een hefboom zijn voor inclusie. "Wat ik zou willen zien ... is een bedrijf dat zou kunnen zeggen: ik wil mijn personeel opleiden in deze onderwerpen. Dat zou alles veranderen. "Opleiden, anders rekruteren, partnerschappen aangaan met verenigingen: dat zijn allemaal dingen die op hun niveau kunnen helpen om de vicieuze cirkel van armoede te doorbreken. Maar die dingen moeten wel voor de lange termijn zijn, anders is het gewoon een schijnvertoning.
Armoede in België is geen onvermijdelijkheid en ook geen tijdelijke afwijking. Het zegt iets over onze collectieve prioriteiten. Horizon 2040 schetst verschillende mogelijke toekomsten, maar ze komen allemaal neer op dezelfde vraag: wat zijn we bereid te doen om uitsluiting tegen te gaan? “Armoede is de schaduw van onze welvaart”, vatten de twee deskundigen samen. Een schaduw die we niet kunnen ontkennen, maar die we wel kunnen verlichten.
Elke maand stelt de “ESG For All”-cyclus vragen over sociale en bestuurlijke uitdagingen. Afspraak op 14 oktober voor de volgende editie “Verwarm Brussel, niet de planeet!”. Inschrijven kan hier