[Gastartikel]
De Richtlijn (EU) 2019/1937 van 23 oktober 2017 inzake de bescherming van personen die inbreuken op het recht van de Europese Unie melden (de “Klokkenluidersrichtlijn”) moest door de lidstaten op 17 december 2021 omgezet zijn in nationaal recht. België – zoals verschillende andere Europese lidstaten – miste deze deadline.
Ondertussen werd de Klokkenluidersrichtlijn omgezet in Belgisch recht voor de private sector via de wet van 28 november 2022 betreffende de bescherming van melders van inbreuken op het Unie- of nationale recht vastgesteld binnen een juridische entiteit in de private sector (de ‘Klokkenluiderswet’). De Klokkenluiderswet is in werking getreden op 15 februari 2023. Een uitzondering geldt voor juridische entiteiten met 50 tot 249 werknemers: de verplichting om interne meldingskanalen op te zetten geldt voor hen slechts vanaf 17 december 2023. De overige bepalingen van de wet (bv. inzake bescherming van klokkenluiders) zijn echter ook al op hen van toepassing.
Voor de (federale) publieke sector werd de Klokkenluidersrichtlijn omgezet via de wet van 8 december 2022 betreffende de meldingskanalen en de bescherming van melders van integriteitsschendingen in de federale overheidsinstanties en bij de geïntegreerde politie. Deze wet is in werking getreden op 2 januari 2023.
Deze bijdrage beperkt zich tot de bespreking van de krachtlijnen van de regeling voor de private sector.
Waarom klokkenluiders beschermen?
Het idee van de Klokkenluiderswet – alsook van de Klokkenluidersrichtlijn – is het beschermen van melders van bepaalde inbreuken (zogenaamde “klokkenluiders”). Concreet verplicht de Klokkenluiderswet ondernemingen om doeltreffende interne en externe meldingskanalen op te zetten, die de melders beschermen tegen represailles.
Wie?
De Klokkenluiderswet is van toepassing op melders die in een werkgerelateerde context informatie over inbreuken hebben verkregen. Niet enkel werknemers zijn beschermd maar ook zelfstandigen, aandeelhouders, personen die behoren tot het bestuurlijk, leidinggevend of toezichthoudend orgaan van een onderneming, vrijwilligers, (on)bezoldigde stagiairs alsook eenieder die werkt onder toezicht en leiding van aannemers, onderaannemers en leveranciers. De Klokkenluiderswet is tevens van toepassing op melders van wie de arbeidsovereenkomst intussen werd beëindigd.
Welke inbreuken?
Het materieel toepassingsgebied van de Klokkenluidersrichtlijn was al ruim en beoogde o.a. inbreuken met betrekking tot overheidsopdrachten, financiële diensten, productveiligheid en productconformiteit, bescherming van het milieu, volksgezondheid, consumentenbescherming, bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens en beveiliging van netwerk- en informatiesystemen.
Het materieel toepassingsgebied van de Klokkenluiderswet is nog ruimer en voegt daar nog de bestrijding van belasting– en sociale fraude aan toe.
Interne kanalen – verplichtingen op maat voor bedrijven?
De algemene principes van de Klokkenluiderswet zijn van toepassing op alle klokkenluiders die informatie verkrijgen over inbreuken in een werkgerelateerde context.
Echter, enkel ondernemingen (juridische entiteiten) in de private sector met 50 of meer werknemers moeten kanalen en procedures voor de interne opvolging van meldingen opzetten, na overleg en in samenspraak met de sociale partners. Een uitzondering geldt voor een aantal ondernemingen, onder andere ondernemingen in de financiële sector of waarop de antiwitwaswetgeving van toepassing is. Zij moeten in elk geval een interne meldkanaal invoeren, ongeacht het aantal werknemers dat zij tewerkstellen. Andere kleine ondernemingen hoeven echter geen interne meldingskanalen op te zetten.
De verplichting om interne meldingskanalen op te zetten geldt voor ondernemingen met 250 of meerwerknemers (en ondernemingen uit de financiële sector of onderworpen aan de antiwitwaswetgeving) al sinds 15 februari 2023.
Ondernemingen met 50 tot 249 werknemers moeten dergelijke interne meldingskanalen slechts opzetten tegen 17 december 2023. Deze ondernemingen krijgen dus nog enig respijt.
Externe kanalen – met mate te gebruiken?
De Klokkenluiderswet voorziet in de aanwijzing van externe, onafhankelijke en autonome autoriteiten die bevoegd zijn voor het ontvangen van meldingen, het geven van feedback en het bieden van opvolging inzake meldingen. Een koninklijk besluit van 22 januari 2023 heeft deze autoriteiten aangeduid. De klokkenluiders moeten meldingen doen bij de bevoegde autoriteit die belast is met het toezicht op de wetgeving op het gebied waarbinnen de inbreuk is gebeurd (bv. Federale Overheidsdienst Financiën,Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, Nationale Bank van België, Gegevensbeschermingsautoriteit, etc.). In dit kader wordt ook een coördinerende bevoegdheid toegekend aan de Federale Ombudsman, die fungeert als standaard bevoegde autoriteit wanneer geen enkele administratieve autoriteit zich bevoegd acht om een melding te ontvangen.
De melders zijn niet verplicht om eerst gebruik te maken van een intern kanaal. Zij kunnen ook rechtstreeks gebruik maken van het extern meldingskanaal.
Beschermingsmaatregelen – nodig, maar ook complex voor werkgevers
De Klokkenluiderswet voorziet verschillende maatregelen om de melders te beschermen zoals een geheimhoudingsplicht (anonimiteit van de melder) en een verbod op represailles tegen melders. Hierdooris een melder onder andere beschermd tegen ontslag en schorsing van de arbeidsovereenkomst, degradatie, het onthouden van een bevordering, de wijziging van arbeidsvoorwaarden, negatieve evaluaties, pesterijen en het niet-verlengen van een tijdelijke arbeidsovereenkomst.
De Klokkenluiderswet voorziet bovendien in een specifieke schadevergoeding voor melders (werknemers) die het slachtoffer worden van represailles van minimum 18 weken loon en maximaal 26 weken loon.
Voor de melders die een inbreuk melden op het gebied van financiële diensten, producten en markten of de witwaswetgeving geldt een aparte regeling. Deze werknemers kunnen in geval van ontslag of een eenzijdige wijziging van de arbeidsvoorwaarden binnen een bepaalde termijn (30 dagen na beëindiging van de arbeidsovereenkomst of wijziging van de arbeidsvoorwaarden) om re-integratie in de onderneming verzoeken. Indien het verzoek van de werknemers om re-integratie niet binnen 30 dagen wordt ingewilligd of indien de werknemer ervoor heeft gekozen om geen re-integratie aan te vragen, heeft hij recht op een schadevergoeding gelijk aan 6 maanden loon (of een vergoeding van de werkelijk geleden schade). Dezelfde vergoeding is verschuldigd wanneer zij het slachtoffer zijn van een andere represaillemaatregel dan het ontslag of de wijziging van arbeidsvoorwaarden.
Deze vergoedingen kunnen niet worden gecumuleerd met een vergoeding wegens kennelijk onredelijk ontslag conform cao nr. 109.
Efficiënte sancties
Inbreuken op de Klokkenluiderswet door ondernemingen worden opgespoord, vastgesteld en bestraft overeenkomstig het Sociaal Strafwetboek met sancties van het hoogste niveau. Een werkgever die bijvoorbeeld nalaat om een intern meldingskanaal op te zetten kan gestraft worden met een sanctie van niveau 4. De werkgever riskeert dan een gevangenisstraf van zes maanden tot drie jaar en een strafrechtelijke geldboete van EUR 4.800 tot EUR 48.000 of één van die straffen alleen, of bij gebrek aan vervolging, een administratieve geldboete van EUR 2.400 tot EUR 24.000.
Bovendien kan een onderneming, haar personeel, alsook iedere natuurlijke of rechtspersoon worden bestraft met een gevangenisstraf van 6 maanden tot 3 jaar en een geldboete van EUR 4.800 tot EUR 48.000 of met een van die straffen alleen in geval van:
over de auteurs
Julien Hick, Partner AKD Benelux Law firm & Heleen Franco, Senior Associate AKD Benelux Law firm